Co nieco o naszym Patronie

Jan Walery Jędrzejewicz

(ur. 14 kwietnia 1835, zm. 19 grudnia 1887 roku)
lekarz, wybitny astronom i meteorolog;
autor podręcznika pt: „KOSMOGRAFIA”

(J.W.Jędrzejewicz, „Kłosy” 1887, nr 1174 – fot. udostępnione przez
Pracownię Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska)

„Każdy człowiek jest jedyny w swym rodzaju.
Każdy człowiek jakieś swoje pasje ma,
Tylko zadbać trzeba niech się rozwijają,
A osiągnąć możesz wiele – ty i ja.
Niech przykładem dla nas będą wielcy ludzie,
Wielu takich każdy z nas na pewno zna.
Jak rozsławić swą Ojczyznę w pracy, trudzie –
Niech Walery Jędrzejewicz przykład da.

Jan Walery Jędrzejewicz
Dzielnie płońską ziemię sławił.
Jako lekarz i astronom,
Swój dorobek nam zostawił.
Naszej szkoły jest patronem,
Dając przykład uczniom wszystkim,
Niech rozsławią płońską Dwójkę
I przyniosą chlubę bliskim.

Jędrzejewicz jak Kopernik stał się słynny,
W dziewiętnastym wieku tutaj w Płońsku żył,
Leczył ludzi, bo miał dyplom z medycyny,
Doskonałym astronomem także był.
Zrobił wiele w tej dziedzinie dla nauki,
Badał wszechświat i z kulturą był „na ty”,
Grał na wielu instrumentach, znał języki,
Z wielką pasją przeżył wszystkie swoje dni.”

                                                                        (Twórczość własna Małgorzata Irena Morawska 2016)

      Jan Walery Jędrzejewicz, to człowiek o wszechstronnych zainteresowaniach. Z zawodu był lekarzem, z zamiłowania astronomem i meteorologiem. Poza tym grał na kilku instrumentach, znał języki obce, pasjonował się teatrem. Dostrzegając jego niepospolitość Bolesław Prus powiedział o nim:

”Ustanowiłbym fundusz i założył instytucję, która jak rybak siecią wyłapałaby w społeczeństwie i popierała ludzi podobnych Jędrzejewiczowi. Oni są bowiem jak źródła – gdzie wytrysną, tam nawet na sypkim piasku rodzi się nowe życie”.

      Przyszedł na świat 14 kwietnia 1835 roku w Warszawie w rodzinie Jana i Ewy z domu Konarzewskiej. Ojciec astronoma Jan uczestniczył w powstaniu listopadowym, a w późniejszych czasach pracował w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie.

Ojciec Jana Walerego Jędrzejewicza (1809-1881) – wizerunek zachowany w rodzinnym medalionie
(Zdjęcie pochodzi wystawy okolicznościowej w SP2 w Płońsku dn.10.06.2016r.,
przygotowanej przez Pracownię Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska, fot.: M.Morawska)

      Chłopiec mając dziesięć lat rozpoczął naukę w Gimnazjum Filologicznym przy ulicy Leszno w Warszawie, a następie w latach 1848- 1852 kontynuował ją w Gimnazjum Realnym w klasie o kierunku mechanicznym. Od 1854 roku zaczął studiować na wydziale Architektury w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Choć nauka przychodziła mu z łatwością, to po roku z powodu problemów ze wzrokiem przerwał studia. W latach 1854- 1855 pracował jako urzędnik w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. W 1856 roku wyjechał do Moskwy, aby studiować medycynę. Był w trudnej sytuacji finansowej. By móc studiować, dawał korepetycje, udzielał lekcji muzyki, a nawet zatrudnił się w orkiestrze grającej w jednej z moskiewskich restauracji. Po pięciu latach powrócił do Warszawy z dyplomem lekarza.

FIEĆKO W.: Dr. Jan Walery Jędrzejewicz. Płock: Towarzystwo Naukowe Płockie, 1938
(Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Płońsku)

     Jeszcze w tym samym roku odbył podróż po Europie. Był między innymi w Niemczech, Anglii i Francji. Po powrocie z zagranicy w 1862 roku na rok przed wybuchem powstania styczniowego 27-letni Jan przyjechał do Płońska i zamieszkał przy ulicy Ciechanowskiej 22, która obecnie nazywana jest ulicą Grunwaldzką.

Płońsk. Dom z XIX w., w którym żył i pracował Jan Walery Jędrzejewicz – reprodukcja obrazu Aleksandra Turka.
(Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Płońsku)

(Dom w którym żył i pracował Jędrzejewicz, fot. udostępnione przez
Pracownię Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska)

(Odsłonięcie tablicy 1957 r. -fot. udostępnione przez Pracownię Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska)

    Pełen zapału rozpoczął praktykę lekarską. Miasto, liczące 8 tysięcy mieszkańców, w większości robotników, rolników, rzemieślników oraz handlarzy, otoczone było terenami podmokłymi, które sprzyjały szerzeniu się malarii, tyfusu i cholery. Dla młodego i niedoświadczonego lekarza pomoc ludziom w tych trudnych warunkach była nie lada wyzwaniem. Pracował nie tylko w Płońsku, ale odwiedzał okoliczne wsie, gdzie niejednokrotnie udzielał bezpłatnej pomocy lekarskiej. Swoim sercem i umiejętnościami szybko zdobył sobie szacunek i uznanie. Nie ograniczał się do udzielania pomocy lekarskiej, ale ciekawe przypadki chorób opisywał i publikował na łamach wielu czasopism np.”Korespondent Płocki”, ,,Medycyna” czy ,,Klinika”. Poza pracą lekarza w pierwszych latach pobytu w Płońsku Jędrzejewicz usiłował znaleźć związek między pogodą w mieście a liczbą zachorowań na poszczególne choroby. To właśnie regularne pomiary i obserwacje składników pogody pchnęły go w kierunku zainteresowań meteorologią. Prowadząc praktykę lekarską studiował astronomię oraz kompletował bibliotekę naukową. Zbierał pieniądze na budowę i wyposażenie obserwatorium astronomicznego i stacji meteorologicznej. Marzenia spełniły się i już na 10-lecie pobytu w Płońsku nad rzeką Płonką wybudował obserwatorium astronomiczne, wyposażeniem dorównujące ówczesnym obserwatoriom w Warszawie, Krakowie, Wilnie.

Wnętrze obserwatorium astronomicznego dra J.W. Jędrzejewicza
(Zdjęcie pochodzi wystawy okolicznościowej w SP2 w Płońsku dn.10.06.2016r.,
przygotowanej przez Pracownię Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska, fot.: M.Morawska)

Obserwatorium dra Jędrzejewicza w Płońsku (Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Płońsku)

(„Słówko o obserwatorium astronomicznym w Płońsku”. W: „Tygodnik Ilustrowany” nr 46 z dn. 16 listopada 1895 r., s. 347
– fot. udostępnione przez Pracownię Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska)

Strona tytułowa „Tygodnika Powszechnego” nr 30 z dn. 23.07.1882r.,
(Zdjęcie pochodzi wystawy okolicznościowej w SP2 w Płońsku dn.10.06.2016r.,
przygotowanej przez Pracownię Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska, fot.: M.Morawska)

     Badał w nim gwiazdy podwójne, a następnie zajął się położeniem komet. Zmierzył odległość 345 gwiazd podwójnych i wyznaczył położenie 16 komet. Walerego interesowały meteoryty i zjawiska zachodzące na Słońcu. Powodem nieustających obserwacji była też czerwona plama na powierzchni Jowisza. Jedną z najbardziej imponujących jego prac było wyznaczenie czasu trwania jednego obrotu Jowisza wokół osi. W 1872 roku wyjechał do Niemiec, aby zapoznać się z najnowszymi osiągnięciami astronomii. Rozpoczął wówczas ścisłą współpracę z dwoma astronomami: Janem Kowalczykiem i Hermanem Voglem. Swoją wiedzą astronomiczną i meteorologiczną dzielił się prowadząc wykłady w Płońsku, Płocku i Warszawie. W 1878 roku Walery wyjechał z Płońska do Sokołowa na Podlasiu przenosząc ze sobą obserwatorium. Rok później powrócił do Płońska i kontynuował pracę zawodową oraz badania astronomiczne. Współpracował z wieloma ośrodkami naukowymi w Europie, zyskując międzynarodowy rozgłos. 27 kwietnia 1884 roku Jędrzejewicz ożenił się ze Stanisławą Malczykowską. Dwa lata później wielkim sukcesem naukowym było wydanie w Warszawie w 1886 roku pierwszego podręcznika do podstaw astronomii w języku polskim pt. ,,Kosmografia”.

(„Kosmografia” – fot. udostępnione przez Pracownię Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska)

       Nie cieszył się nim długo, ponieważ 19 grudnia 1887 roku o godzinie 6.00, mający zaledwie 53 lata doktor zmarł na tyfus. Zasłużony dla miasta, pozostał w nim na stałe. Jego doczesne szczątki spoczęły na płońskim cmentarzu.

Grób J.W.Jędrzejewicza na cmentarzu miejskim w Płońsku (Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Płońsku)

    Po śmierci Walerego Jędrzejewicza jego obserwatorium przeniesiono do Warszawy. Niestety, w czasie II wojny światowej zostało doszczętnie zniszczone.

(Wystawa okolicznościowa o J.W.Jędrzejewiczu w SP2 w Płońsku dn 10.06.2016 – fot.M.Morawska)

Pomnik J.W.Jędrzejewicza przy SP2 w Płońsku 2016 (fot.M.Morawska)

    Doktor Jędrzejewicz był znamienitą osobą, która swój talent z powodzeniem dzieliła na dwie dziedziny – medycynę z zawodu i astronomię z pasji. Mimo upływu lat pamięć o dokonaniach płońskiego astronoma nadal pozostaje żywa zarówno w środowisku astronomicznym, jak też i w Płońsku.

(za gaztką szkolną „Prymusek”wrzesień 2016)

KALENDARIUM

1835.04.14 W Warszawie urodził się Jan Walery Jędrzejewicz.
1845 r. Rozpoczęcie edukacji w gimnazjum filologicznym przy ulicy Leszno w Warszawie.
1848-1852 r. Nauka w Gimnazjum Realnym w klasie o kierunku mechanicznym.
1853-1854 r. Studia na wydziale Architektury w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie.
1854-1855 r. Praca w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu.
1856-1861r. Studia medyczne w Moskwie.
1861-1862 r. Podróże naukowe po Europie.
1862r. Przyjazd do Płońska, rozpoczęcie praktyki lekarskiej.
1872 r. Rozpoczęcie budowy Obserwatorium Astronomicznego.
1875r. Rozpoczęcie regularnych obserwacji astronomicznych i utworzenie Stacji Meteorologicznej.
1878r. Wyjazd do Sokołowa i przeniesienie obserwatorium.
1879r. Powrót do Płońska
1884r. Ślub ze Stanisławą Malczykowską.
1881-1888r. Publikacja miesięcznych przeglądów pogody w „Pamiętniku Fizjograficznym”.
1886r. Pierwsze wydanie podręcznika astronomii pt.: „Kosmografia”
1887.12.19 Śmierć astronoma.

(Oprac. „Kalendarium” – Miejska Biblioteka Publiczna w Płońsku)